در آخرین سطرهای صورت سود و زیان، می توان سود خالص که یکی از مهم ترین معیارها جهت تشخیص شرکت های سودآور است را مشاهده نمود. این رقم به زبان لاتین به صورت Bottom Line, Net in come- NI نشان داده می شود. از آن جایی که اکثر افراد در محاسبه سود بانکی یا سهام خود به مشکل بر می خورند در این مقاله به معرفی روش محاسبه سود خالص می پردازیم.

صورت حساب سود و زیان

پیش از این که بخواهیم در رابطه با موضوع سود خالص و نحوه محاسبه آن سخنی به میان آوریم، بهتر است در زمینه صورتحساب سود و زیان توضیحاتی ارائه دهیم تا درک موضوع برای شما راحت تر شود.

تهیه این صورتحساب در پایان یک سال مالی با گزارش درآمدها و هزینه ها، سود یا زیان یک شرکت در طول آن سال را به خوبی نشان می دهد. شرکت ها وظیفه دارند که در انتهای هر سال مالی، گزارشی از سود و زیان تهیه و با انتشار آن سهامداران را از وضعیت سودآوری خود مطلع سازند. در این گزارش ابتدا ریز درآمدهای شرکت در سال جاری و سپس تمامی هزینه ها در آن سال درج می شود. در انتها از تفاضل درآمد و هزینه ها میزان سود یا زیان شرکت در آن دوره تعیین خواهد شد.

برای محاسبه سود و زیان باید تمامی درآمدها و هزینه ها به صورت جداگانه برآورد شوند تا با تفریق آن ها بتوان عملکرد سودآوری شرکت را مشاهده کرد. در این گزارش سود شرکت در انواع زیر تقسیم می شود:

• سود ناخالص
• سود عملیاتی
• سود خالص

سود خالص چیست؟

اگر قیمت کالایی که به فروش رسیده، هزینه های عملیاتی، مالی و مالیات را از مجموع درآمدها کم کنیم، سود خالص به دست می آید. درواقع سود خالص میزان سود باقی مانده یک شرکت در پایان سال مالیست. این مقدار پس از محاسبه ممکن است روند مثبت یا منفی داشته باشد. گاهی پیش می آید که رقم به دست آمده به صورت منفی است که در چنین شرایطی به آن زیان خالص گویند. هر میزان عملکرد شرکت بهتر باشد، سود خالص به سمت مثبت می رود و در مقابل هر میزان عملکرد شرکت ضعیف تر باشد، این رقم به سمت منفی می رود. اگر سود خالص مثبت باشد، ارزش سهام با افزایش رو به رو می شود و در نتیجه به حقوق سهامداران نیز افزوده خواهد شد.

کاربرد سود خالص

همان گونه که گفته شد سود خالص معیاری برای محاسبه سود هر سهم است که با عنوان های درآمد خالص یا EPS نیز خوانده می شود. رقم به دست آمده در اکثر نسبت های مالی مورد استفاده قرار می گیرد. بسیاری از شرکت ها به واسطه افزایش دادن درآمد از طریق رشد و توسعه و یا افزودن بهره وری از طریق پایین آوردن میزان هزینه ها سعی بر بالا بردن سود خالص خود دارند.

تفاوت های سود خالص و ناخالص

عملکرد سود خالص و ناخالص با یکدیگر کاملا متفاوت است و برای محاسبه سود ناخالص تنها مبالغی که مستقیما به عملیات تولید مربوط هستند، لحاظ و کسر می شوند در صورتی که برای محاسبه سود خالص باید تمامی هزینه های مستقیم و غیر مستقیم که شامل کلیه هزینه ها در مدت یک سال می شود را کم نمود تا سود واقعی به دست آید.

تصمیماتی که در رابطه با توسعه شرکت اتخاذ می شود بر مبنای سود واقعی یا خالص بنا شده است، زیرا برای محاسبه سود خالص تمامی هزینه ها کم می شوند در نتیجه محاسبه منطقی و کاملا واقعی است و می تواند شرکت را به رتبه های بالاتر ارتقا دهد. این درحالی است که در محاسبه سود ناخالص از هزینه هایی نظیر مالیات چشم پوشی می شود.

اجزای صورت سود و زیان

حال که با مفهوم سود خالص و نقش آن در تحلیل عملکرد مالی یک شرکت آشنا شدیم به سراغ نحوه محاسبه آن می رویم، لذا ابتدا اجزای صورت سود و زیان را برمی شماریم تا با درنظر گرفتن آن ها بتوانیم سود خالص را محاسبه کنیم.

-درآمد و میزان فروش: برخی از شرکت ها دارای درآمد چندگانه هستند که باید مجموع آن ها را به درآمد نهایی اضافه کرد. در نظر داشته باشید که درآمد اصلی و فرعی در صورت سود و زیان نوشته و ثبت می شوند.

– بهای کالا و هزینه های فروش: در این بخش هزینه های کالای به فروش رسیده در طول دوره محاسبه می شود که این میزان در موسسات خرده فروش با تفریق موجودی کالا در ابتدای دوره به اضافه خرید در طول دوره از موجودی نهایی در پایان دوره به دست می آید. در نظر داشته باشید که اگر کار شرکت مورد نظر ارائه خدمات باشد در این بخش هزینه های فروش و ارائه خدمت محاسبه می شود. بهای پایانی کالا به طور معمول شامل نیروی کار، تهیه مواد اولیه، سربار تولید و هزینه استهلاک می شود. در صورتی که شرکت مذکور تولید کننده باشد، علاوه بر هزینه های فوق باید هزینه های مربوط به تولید محصول نظیر حقوق مستقیم، مصرف مواد مستقیم، استهلاک تجهیزات کارخانه و… در کل دوره نیز به آن افزوده شود.

– درآمدهای فرعی: در این بخش اگر موسسه در کنار درآمد اصلی از فعالیت دیگری نیز کسب درآمد کند، نوشته می شود. این درآمد متفرقه می تواند حتی شامل سود سپرده بانکی به نام آن موسسه نیز باشد.

– هزینه های توزیع کالا: این بخش شامل هزینه های بازاریابی، حمل و نقل کالا و تبلیغات می شود.

– هزینه های اداری: این مبالغ جزو هزینه های غیر مستقیم به حساب می آیند که شامل هزینه های پرداخت مدیریت اجرایی و پشتیبانی، هزینه های حقوقی، استهلاک ساختمان اداری، اجاره دفتر مدیریت و… می شوند.

– هزینه های مالی: این بخش شامل بهره وام های دریافتی و اوراق قرضه می شود.

– مالیات بر درآمد: مالیات بر درآمد برای شرکت شامل مالیات دوره آتی، مالیات دوره قبل و مالیات معوق می شود.

نکته: در نظر داشته باشید که هزینه های استهلاک مربوط به کاهش ارزش دارایی های یک شرکت نظیر ماشین آلات، ساختمان ها، وسایل حمل و نقل و… است.

محاسبه سود خالص

برای محاسبه سود خالص ابتدا باید مجموع درآمدهای عملیاتی شرکت را به دست آورد به این صورت که هزینه های فروش و کل مخارجی که شرکت در طول یک دوره (مثلا یک ساله) تحمیل شده است را باید از کل سود ناخالص یا درآمد در آن دوره کسر نمود، سپس مالیات بر درآمد را نیز از آن کم و در نهایت سود خالص را محاسبه کرد.

اگر بخواهیم به صورت دقیق توضیح دهیم می توان گفت با گذر از مراحل زیر به صورت دقیق، سود خالص به دست می آید.

محاسبه سود ناخالص: با در اختیار داشتن کل درآمد به دست آمده از فروش یک سال و کم کردن بهای کالا یا خدمات به فروش رسیده از آن می توان میزان دقیق سود ناخالص را به دست آورد.

محاسبه سود عملیاتی: پس از به دست آوردن سود ناخالص باید هزینه های فروش، هزینه های عملیاتی، هزینه های مربوط به اجاره واحد تجاری، بیمه، جابه جایی و حمل و نقل، حقوق کارکنان، استهلاک و… را از آن کم کرد. رقم به دست آمده را سود عملیاتی گویند.

محاسبه سود خالص: در نهایت با کسر هزینه هایی مانند بهره (هزینه های مالی) و تمامی وجه های وارد و خارج شده از سود عملیاتی، مبلغ باقی مانده سود خالص است.

حاشیه سود: پس از محاسبه هریک از انواع سودهای یک شرکت اعم از ناخالص، عملیاتی و خالص می توان درصد حاشیه سود آن شرکت را به دست آورد. به این صورت که رقم مورد نظر را بر کل درآمد شرکت در آن دوره تقسیم و عدد به دست آمده را در ۱۰۰ ضرب کرده تا بتوان حاشیه سود آن شرکت را به دست آورد.

محاسبه سود خالص در حسابداری شخصی

در حسابداری شخصی برای تعیین سود خالص باید تمامی هزینه ها و مخارج را از درآمدهای حاصل در طول یک بازه زمانی کم کرد. در این صورت درآمد ناخالص یعنی کل درآمد حاصل خود را از مخارج و مالیات پرداختی کم کنید تا مبلغ دقیقی که برای شما باقی خواهد مانده به دست آید.

مفهوم EPS و DPS

EPS(Earning per share) همان سود هر سهم است که برای به دست آوردن آن باید سود ناخالص در یک بازه زمانی مشخص (مثلا یک ساله) را بر تعداد سهام تقسیم نمود. می توان سودی که در طول یک سال برای هر سهم به آمده است را به صورت نقدی بین سهامداران تقسیم کرد که در اصطلاح به آن DPS گویند. ممکن است این سود نقدی بین سهامداران توزیع نشود و صرف اموری مانند سود انباشته شود.

روش تعیین رشد قیمت سهم نسبت به درآمد

برای آن که رشد قیمت هر سهم را نسبت به درآمد آن تعیین کرد و بتوان عملکرد سهام را مورد تحلیل و بررسی قرار داد باید P/E (نسبت قیمت سهم به سود) آن را به دست آورد. برای این کار ابتدا سود هر سهم  را محاسبه کرده، سپس قیمت سهم را بر سود آن تقسیم می کنند.

ناگفته نماند که نسبت P/E  را نمی توان یک معیار اصلی برای ارزیابی ارزش شرکت به حساب آورد، زیرا برخی از شرکت ها سود محقق ندارند و ممکن است هر دوره زیان آن ها مشخص شود یا تورم بر مسئله ارزش گذاری شرکت حکم کند. بنابراین در چنین شرایطی باید از روش های دیگری برای این کار استفاده شود.